الهی خراسانی پایگاه اطلاع رسانی آثار و اندیشه های استاد شیخ علی اکبر الهی خراسانی
یکی از استادانی که همواره استاد الهی از او به ستایش یاد می کند، مرحوم آیت الله العظمی میلانی قدس سره است که تأثیرات عمیقی هم به لحاظ علمی و هم عملی و اجتماعی بر ایشان گذاشته است. در زیر فشرده ای از شرح حال آن بزرگمرد، یاد می شود:
ولادت
در شامگاه هفتم محرم سال 1313 ق. در نجف در خانواده ای اهل علم و معنویت كودكی پا به عرصة هستی نهاد كه او را «محمد هادی» نامیدند.
اجداد او همه از سادات حسینی شهر مدینه منوره و از فرزندان امام علی بن الحسین ـ علیه السلام ـ بودند كه به جهت شرافت علمی و معنوی از بزرگان مدینه به شمار می رفتند محلة قدیمی «بنی هاشم» محل سكونت این خاندان بود و همواره بزرگانی از قبیله های عرب و دانشوران اسلامی بدانجا رفت و آمد داشته اند.
هجرت آنان در اواخر قرن یازدهم ق. از مدینه به آذربایجان ایران در پی دعوتی بود كه از جانب شیعیان این دیار انجام گرفت. به دنبال این دعوت سید حسین (جد محمد هادی) و برادرش علی اكبر كه هر دو از جوانان فرزانه مدینه بودند به همراه زایرین خانة خدا وارد آذربایجان شدند و در منطقه «اسكوچای» اقامت گزیدند و سید حسین هم چنان در میلان باقی ماند و از همان جا ازدواج كرد وی تا آخر عمر در میان دوستداران اهل بیت پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ در منطقه آذربایجان به تبلیغ و ترویج احكام اسلام پرداخت با رحلت سید حسین فرزندان وی و بعدها نوادگانش این رسالت عظیم را در منطقه آذربایجان دنبال كردند.
نیای مادری آیة الله میلانی آیة الله شیخ محمد حسین مامقانی (متوفی به سال 1223 ق.) شاگردان شیخ مرتضی انصاری و شیخ مهدی آل كاشف الغطا است كه خود از فقهای بزرگ اوایل قرن چهاردهم ق. به شمار می رفت و در دوران زندگی به زهد و پارسایی شهرت داشت.
دوران تحصیل
اولین مكتب تربیتی سید محمد هادی دامان مادری از خاندان علم و فضیلت و پدر فرزانه و عالم وی بود. اساتید علوم مقدماتی وی بزرگانی چون آقا میرزا ابراهیم همدانی و آخوند ملا محسن تبریزی، و در دروس سطح نیز استادانی چون آقا شیخ ابراهیم سالیانی و آقا سید جعفر اردبیلی و حاج شیخ میرزا علی ایروانی و آقا شیخ غلامعلی قمی و آقا شیخ ابو القاسم مامقانی (دائی) او بودند. او هم چنین از محضر اساتید بزرگی چون آیة الله ابو الحسن اصفهانی، آیة الله نائینی و آیة الله آقا ضیاء الدین عراقی بهره های وافر برده و پایه های علمی خود را در فقه و اصول استحكام بخشیده و در طول 23 سال حضور در دروس و محافل علمی این بزرگان توانسته بود بر آراء و نظرات قوی ترین اساتید مسلط گردد. وی در علوم عقلی نیز مهارت فراوان داشت و چندین سال ازعمر خود را در محضر اساتید فلسفه گذرانده و در این خصوص از شاگردان شیخ محمد حسین اصفهانی به شمار می رفت.
آقای میلانی از جمله علومی كه دیگر در آن تبحر یافت و به استادی رسید، دانش تفسیر و علوم قرانی بود كه از ایام تحصیل خود در نجف این دانش را نزد استاد بزرگ شیخ محمد جواد بلاغی فرا گرفته بود و بعدها نیز همواره با اساتید تفسیر به ویژه با مفسر بزرگ علامه طباطبایی صاحب تفسیر المیزان مباحثه و مناظره داشت. وی تفسیر را در كنار فقه و اصول تدریس می كرد و محصلین علوم دینی را با قرآن، این منبع جوشان فیض الهی آشنا می ساخت. و این روش را كه نشانه ای از عشق ایشان به قرآن بود همواره در زندگیش حفظ كرده بود.
ایشان هشت سال نیز در علوم حدیث با آیة الله شیخ علی قمی مباحثه و مذاكره داشت و نسخة كتاب وسایل الشیعة خود را با نسخه ای كه به خط شیخ حر عاملی بود، مقابله كرده است.
تدریس
رسیدن به مقام اجتهاد، تحمل رنجهای طاقت فرسایی را می طلبد. طالبان علوم اسلامی برای دست یافتن بدین منزلت علمی، راههای بسیار سخت و دشواری را طی می كنند. رنج سفرهای سخت را به جان می خرند. و سالیان دراز از عمر خود را در محضر بزرگان دانش و معارف به تحصیل علوم مختلفی چون: ادبیات عرب (تجزیه و تركیب، معانی و بیان و بدیع) منطق، حدیث شناسی، رجال، علوم قرآن، اصول و فقه و… صرف می كنند. و در این میان پای بندی به معنویات خود عامل در رسیدن به این مقام و منزلت است چنان چه آیة الله میلانی بارها می گفت:
«استادم مرحوم نایینی می فرمود: نماز شب شرط اجتهاد نیست و لكن بی دخالت هم نیست»
جلسات درس ایشان در حوزة بزرگ نجف بسیار با شكوه و به امتیازاتی چون داشتن دقت عقلی و عرفی ایشان در تبیین مسائل، و تسلط به مبانی فقهی و اصولی شهرت داشت. آیة الله میلانی هیجده سال در كربلا اقامت داشت و در این مدت شاگردان فراوانی را تربیت كرده است. بزرگانی چون آیات و حجج اسلام: حاج شیخ حسین وحید خراسانی، سید ابراهیم علم الهدی سبزواری، سید عباس صدر، حاج سید حسین شمس، حاج شیخ محمد رضا مهدوی دامغانی، شیخ محمد تقی جعفری، مهدی نوقانی، محمود كلباسی، كاظم مدیر شانه چی، سید نور الدین میلانی، سید محمد شیرازی، شیخ محمد تقی عندلیب سبزواری، سید محمد باقر حجت طباطبایی، محمد علی علمی، سید ابراهیم مهاجریان طبسی از شاگردان بر جسته ایشان هستند كه بعضی اجازة روایتی از ایشان نیز داشته اند.
آثار علمی
آن چه امروزه از آنها به عنوان آثار ایشان نام می بریم، یاد داشتهای پراكنده و تقریرات درسهای پربار ایشان است كه به همت شاگردان پركار و فرزندان گرامیش جمع آوری شده و پس از تنظیم در عناوین و موضوعات مختلف به چاپ رسیده است و عبارتند از:
محاضرات فی الفقه الامامیة: در ده جلد است كه در موضوعات مختلف فقهی به بحث و بررسی عمیق پرداخته است كه نمایانگر وسعت فكری ایشان در زمینه های مختلف فقهی است.
قادتنا كیف نعرفهم؟: در 9 مجلد به زندگانی چهارده معصوم ـ علیهم السلام ـ و فضایل آنها با استفاده از مدارك شیعه و سنّی پرداخته است.
تفسیر سورة جمعه و تغابن
مختصر الاحكام
مناسك حج
حاشیه بر قسمتی از عروة الوثقی
نخبة المسائل: رسالة عملیه ایشان در احكام اسلامی
ده پرسش: با پاورقیهای آقای سید محمد علی میلانی، در مباحث مختلف تفسیری
حاشیة المكاسب
قواعد فقهیه و اصولیه
رساله ای در بیعه و مسائل بانكی
كتابی استدلالی در مزارعه و مساقات
كتابی استدلالی در اجاره
شرح استدلالی مباحثی از كتاب الصلوة «شرایع»
رساله ای در منجزات مریض.
شخصیت جهانی
در طول مرجعیت آیة الله میلانی به ویژه در سالهای اقامتش در مشهد مقدس شخصیتهای بزرگ از كشورهای مختلف اسلامی به دیدار ایشان شتافته اند شخصیت جهانی این فقیه بزرگ موجب گردیده بود كه علمای شیعه و بزرگان اهل تسنن نیز برای گفتگو و مشاوره در مسائل مهم مذهبی رهسپار ایران شده و از نزدیك از نظرات ایشان آگاهی یابند.
در سال 1380 ق./ 1339 ش. از سوی دار التقریب بین المذاهب الاسلامی در قاهره، شیخ محمد تقی قمی با آیة الله میلانی دیدار كرد و لوحی نیز كه در آن فتوای علامه شیخ محمود شلتوت در رابطه با جواز عمل به مذهب تشیع نوشته شده بود تقدیم ایشان نمود.
دكتر شیخ محمد فحّام با جمعی از اساتید علوم اسلامی جامع الازهر و شیخ خلیل حصیری قاری قران به همراه سفیر وقت مصر در ایران در سال 1350 ق. از مشهد دیدن كرده و در این سفر به دیدار آیة الله میلانی نیز نایل آمدند.
در سال 1382 ق. شیخ علامه شیخ محمد جواد مغنیه ضمن سفر به مشهد با آیة الله میلانی نیز ملاقاتی داشت.
در سال 1382 كاردار سفارت روسیه (ویكتور اسیولینكوف) به نیابت از آقا ضیاء الدین خان، رئیس ادارة دینیة مسلمانان آسیای میانه و قزاقستان با آیة الله میلانی ملاقات كرد و ضمن دعوت ازایشان برای دیدار از كشورهای اسلامی واقع در آسیای میانه، نظر شرع مقدس را در مورد خدمت در ادارات روسیه كه مشروط بر قبول مدام كمونیسم بود خواستار شده است.
علامه شیخ محمد جواد شری در سال 1381 ق. به زیارت مرقد مطهر امام علی بن موسی الرضا ـ علیه السلام ـ نایل شد و در ضمن با آیة الله میلانی نیز دیدار كرد در این ملاقات علامه الشری از وضعیت شیعیان و مسلمانان كشورهای اسلامی به ویژه شیعیان آمریكا گزارشی تقدیم آیة الله میلانی كرد.
نهضت اسلامی ایران
انقلاب اسلامی ایران بزرگترین حركتی است كه علی رغم توطئه های استكبار و استعمارگران به رهبری امام خمینی شكل گرفت و در بهمن سال 1357 با پایان بخشیدن به حكومت 2500 سالة شاهنشاهی به پیروزی خود رسید، و از آن پس نیز همواره چون آذرخشی بر پیكر استعمار فرود آمد.
این انقلاب شكوهمند به آسانی به دست نیامد. بلكه از جرقة اولیة آن در سال 1341 تا به ثمر نشستن در سال 57 ملت ایران عزیزان بسیاری را تقدیم اسلام عزیز نمود و در این میان فرزانگان و بزرگان نیز در مسیر به بار نشستن خون شهدا، آسایش و آرامش را بر خود حرام كرده و مردانه در مقابل نظام ستم شاهی قامت بستند آیة الله میلانی از جملة این رادمردان خط مقدم مبارزه بود كه در شكل گیری نهضت بزرگ نقش بسیار مؤثر و اساسی داشت. وی كه در آن سالها از مراجع بزرگ تشیع بود، با پیامها، نامه ها و اعلامیه هایی كه خطاب به دولت وقت و ملت ایران صادر می كرد، در هدایت و حركتهای مردمی علیه رژیم شاه نقش عمده ای به عهده داشت در این مختصر به نقش ایشان در شكل گیری انقلاب اسلامی اشاره می شود.
ایشان در برابر لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی به شدت مقابله كرد، در این خصوص در قسمتی از نامة ایشان آمده است:
وظیفه خود می دانم با استمداد حضرت بقیة الله ـ ارواحنا فداه ـ برای سومین بار صریحاً اعلام بدارم تصویب نامة دولت شما در مورد انجمن های ایالتی و ولایتی با عدم رعایت شرط اسلام در انتخاب شوندگان، و تبدیل قسم قرآن مجید، به قسم به كتاب آسمانی، ملت مسلمان ایران و خاصه علمای اعلام را بی نهایت خشمگین ساخته است… تذكر می دهم، به حكم موزاین شرعی و احترام به افكار و معتقدات ملت مسلمان ایران لازم است هر چه زودتر تصویب نامة مزبور را لغو و برای اطلاع عموم اعلام نماید.
هم چنین در قسمتی از نامة دیگر ایشان كه در نوزده سال 41 ش. انتشار یافته می خوانیم:
هم اكنون جمعی از علما و رجال متدین و استادان و دانشجویان دانشگاههای مملكت در زندان به سر می برند. از هر طرف ابتلا و فقر و گرسنگی ملت ما را تهدید می كند. بیكاری و فساد و تجاوز عمال حكومت به حقوق انسانی افراد، نقطه ای را خالی نگذاشته. تنها چیزی كه مورد توجه نیست حقوق ملت و مصالح آنهاست! معلوم نیست تا كی مهلت پیدا كنند و عاقبت كار به كجا برسید.!
پس از هجوم وحشیانه مزدوران یهودی به مدرسه فیضیه آیة الله میلانی در پیامی پرده از چهره كریه حاكمان وقت ایران برداشت، او در ضمن پیام خود چنین نوشت:
… ما از حمله و یورش چنگیزانه، به ساحت حوزة علمیة قم گذشتیم! از حبس و زجر رجال دینی و ملی گذشتیم! از حمله به دانشگاه و مراكز علمی ملت و سلب هر نوع آزادی فردی و اجتماعی چشم پوشیدیم! از دزدی و فساد و تباهی و تجاوز به مردمان صالح و تقویت دزدان و خیانتكاران گذشتیم! از برادر كشی هایی كه در نقاط مملكت ترتیب داده اند، صرف نظر كردیم! این ننگ را كجا ببریم كه مملكت اسلامی ما را دارند پایگاه اسرائیل و صهیونیست می كنند، و نیز افرادی را كه با آنها هم دست اند، در رأس كارها قرار می دهند…
آیة الله میلانی در سفری به تهران، ماهیت نهضت علماء و مردم را چنین بیان می كند.
… من در این مسافرت به جدّ خود حضرت سید الشهداء ـ علیه السلام ـ تأسی كرده از جوار امن ثامن الحجج ـ علیه السلام ـ به تهران آمدم. تا به دنیا اعلام كنم این قیام و نهضت به هیچ وجه صورت ارتجاعی ندارد بلكه نهضتی است كه ملتی مسلمان برای مقابله حكومت های جابرانه، با پیشوایی مقامات عالیة روحانی تعقیب می كند. هدف ملت مسلمان ایران این است كه بیش از این به مصالح دنیایی و دینی آنان تجاوز نشود. باید حكومت مردم را به مردم سپرد و حق مردم را باید به خودشان واگذار كرد.
ارادت به امام خمینی
اخلاص و ارادت آیة الله میلانی به امام خمینی بر كسی پوشیده نبود چنان چه در نامه اش خطاب به امام خمینی در دوران تبعید امام در تركیه می گوید: «خوشا به سعادت آن سرزمین كه حضرت عالی در آن تشریف دارید» اما در كنار این آن چه بیشتر جالب توجه است ایشان اخلاص و ارادتش با انگیزه و جهت دار بوده و به جهت مصالح مسلمین از ایشان همواره پشتیبانی كرده است. در این خصوص به خاطرة شهید سعیدی گوش می سپاریم:
… روزی آیة الله میلانی هنگامی كه نزدشان نام امام خمینی برده شد فرمودند: ـ سلام الله علیه ـ … پس عده ای به آیة الله اعتراض كردند. ایشان فرمودند: ساكت باشید فلانی! این جا مسئله تقلید در بین نیست كه گفته شود فلانی اعلم است یا من؟ این جا بحث رهبری است و چنین نیست كه هر مجتهدی لیاقت رهبری داشته باشد، لیاقت رهبری را تنها فقیه سیاستمداری داراست كه عالم به زمان خویش باشد و در راه خدا از ملامت ملامتگران هراس نداشته باشد و اكنون این مشخصات در كسی جز آیة الله خمینی نیست…
خدمات ماندگار
آیة الله میلانی با همة اشتغالات خود در مسند مرجعیت و زعامت حوزه هیچ گاه از مشكلات مردم غافل نشده است: به بعضی از تلاشهای ایشان تنها اشارة مختصری می شود.
او پس از زلزلة سال 1347 ش. در جنوب خراسان (منطقه كاخك) مردم را برای بازسازی و كمك به آوارگان بسیج كرد و بارها طلاب را جهت كمك به مردم به این شهر اعزام داشت. می گویند برای مردم بی خانمان خانه ها ساخت و حتی سند به آنها نوشت.
در بازسازی مسجد هامبورگ آلمان نقش بسیار مؤثری را ایفا كرد و در اعزام آیة الله شهید بهشتی به آن جا تلاش زیادی كرد. ایشان علاوه بر كمك به مسجد امام علی هامبورگ به مسلمانان و اندیشمندان اروپا كمك می كرد تا در نشر اسلام جدی باشند.
بازسازی مدارس علمی مشهد و مدرسة حقانی قم و كمك به ایجاد چندین مدرسة دینی در شهرستانها؛
و دهها كار خیر برای مسلمانان ایران و سایر كشورهای اسلامی.
وفات
جمعه هفدهم مرداد سال 1354 هجری شمسی این اسوة فضیلت و پاكی چشم از جهان فانی فرو بست و به خانة بقاء شتافت و روح بلندش به عالم ملكوت پیوست. و پیكر مطهرش در روز شنبه هیجده مرداد پس از یك تشییع بی نظیر، و با حضور شخصیتهای بزرگ علمی و مذهبی (داخل و خارج) كشور و هزاران مؤمن عزادار در جوار مرقد مطهر امام علی بن موسی الرضا ـ علیه السلام ـ به خاك سپرده شد.
